Büyükada’nın en yüksek noktalarından biri olan İsa Tepesi'ne baktığınızda, adanın en görkemli ve eski yapılarından olan Büyükada Rum Yetimhanesi’ni göreceksiniz. 1800’lü yılların sonlarında bu devasa ahşap yapı, bir Fransız şirket tarafından aslında ilk etapta otel ve kumarhane olarak kullanılmak üzere inşa edilmiş. Ancak bu plana dönemin Osmanlı yönetiminden izin çıkmamış ve yapı satılığa çıkarılmış. Dönemin Rum Patriği III. Yoakim de bu fırsatı değerlendirmiş ve varlıklı bir Rum olan Eleni Zarifi’yi ikna ederek 3700 altın karşılığında binayı satın almasını sağlamış. Binayı bir yetimhaneye dönüştürmeye karar veren Zarifi, yapıda buna uygun değişiklikler ve eklemeler yaptırmış. Örneğin, yangın riskine karşı binaya mermer merdivenli bir kule inşa ettirmiş 1902 yılında devir işlemleri tamamlanmış ve bina resmen Büyükada Rum Yetimhanesi ismiyle faaliyete başlamış.
Avrupa’nın en büyük ahşap yapılarından biri olarak kabul edilen Büyükada Rum Yetimhanesi, 206 odaya ev sahipliği yapıyormuş. İçinde geniş bir mutfak, görkemli bir kütüphane ve hem ilkokul hem de meslek okulu yer alıyormuş. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde kuruma günlük olarak et ve ekmek yardımı yaptığını da biliyoruz. Ancak 1964 yılına gelindiğinde, kurum Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından aniden kapatılmış. Yetimhanede kalan 177 çocuk da kısa süre içinde adadaki diğer manastırlara gönderilmiş. Kapatılmanın ardındaki nedenlerin dönemin politik gerginlikleriyle ilgili olduğunu söylemek mümkün.
Ne yazık ki bu tarihten sonra kaderine terk edilen ve yıllar içinde harabeye dönen Büyükada Rum Yetimhanesi, adanın tarihi ve kültürel geçmişinde hâlen önemli bir yer tutuyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde görülen dava neticesinde, 2010 yılında binanın tapusu İstanbul Rum Patrikhanesi’ne geri verildi. Ancak bina yıllar içinde çok ağır hasarlar görmüş. Çatısı çökmüş ve ahşap merdivenleri yıkılmak üzere. Günümüzde de tümden yıkılma riskiyle karşı karşıya olduğu için, binanın bahçesine bile giriş yapılmasına izin verilmiyor. Adaya gelen ziyaretçiler bu tarihi ve hüzünlü binaya yalnızca uzaktan bakmakla yetinebiliyor. 2024 yılı itibarıyla, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin iştiraki BİMTAŞ’ın, Büyükada Rum Yetimhanesi’nin restorasyonuna yönelik çalışmalarını sürdürdüğünü de ekleyelim.
