İzmit'in merkezinde ve şehir manzarasına hakim bir noktada yer alan Kasr-ı Hümayun Saray Müzesi, Osmanlı döneminden bölgeye miras kalan en önemli eserlerden biri. İsmi "Padişaha ait saray" anlamına gelen bu eşsiz yapı, İstanbul’dan farklı bir kente inşa edilen tek Osmanlı sarayı olma özelliğiyle de dikkat çekiyor.
Kasr-ı Hümayun’un ilk köşkü, IV. Murat döneminde, yani 1600’lerin ilk yarısında ahşap temeller üzerine inşa edilmiş. Ancak bu yapı, deprem ve yangın gibi felaketler neticesinde tamamen yıkılmış. Köşkün günümüze ulaşan versiyonu Sultan Abdülaziz dönemine, yani 1800’lerin ikinci yarısına tarihleniyor. Yapının mimarı, Dolmabahçe Sarayı'nı da tasarlayan ünlü Balyan ailesinden Garabet Amira Balyan. Neo-klasik üslupta ve Avrupa barok stilinde tasarlanan iki katlı saray, mermer kaplı cephesiyle göz kamaştırıyor. Binanın en büyüleyici detayları ise Fransız ressam Sason'un imzasını taşıyan tavan süslemelerinde gizli. Bu süslemeler hakikaten sanat eseri niteliğinde. Sultan Abdülaziz'in tuğrası, Türk bayrağı, savaş aletleri, terazi, müzik aletleri gibi sembolik öğelerin yanı sıra Rumi motifler, çiçek ve meyve bezemeleri, hatta geyik ve aslan figürleri de göze çarpıyor.
Kasr-ı Hümayun’un tanıklık ettiği en önemli tarihi anı, 16 Ocak 1923'te Mustafa Kemal Atatürk'ün burada gerçekleştirdiği basın toplantısı. Basın tarihinde çok önemli bir yere sahip olan bu toplantıda Atatürk, Cumhuriyet'i kurma fikrini ilk kez dile getirmiş ve cumhuriyet ile ilgili temel düşüncelerini basınla paylaşmış. Bu nedenle 16 Ocak tarihi Basın Onur Günü olarak kutlanıyor.
1967 yılına kadar vilayet ve ziraat odaları olarak işlev gören tarihi köşk, bir dönem İzmit Müzesi’ne dönüştürülmüş. Ancak 1999 depreminde gördüğü ağır hasarlar sebebiyle atıl halde kalmış ve ancak 2004-2005 yılları arasında restore edilebilmiş. 16 Ocak 2007 tarihinden bu yana da müze olarak ziyaretçilerini ağırlıyor. Müzede, Atatürk’ün anısına düzenlenmiş bir bölüm de var. Burada Atatürk'ün Savarona gemisinde kullandığı sehpa, telefon, abajur, deri dinlenme koltuğu ve satranç masası sergileniyor. Ayrıca, o tarihi basın toplantısına katılan gazetecilerin isimlerinin bulunduğu temsili masa ve Atatürk'ün vefatına ilişkin 1938 tarihli orijinal gazete kupürleri de mevcut. Kasr-ı Hümayun Saray Müzesi’ni haftanın pazartesi hariç her günü ziyaret edebilirsiniz.
